Gedupeerde toeslagaffaire: “Ik schoot in de overlevingsstand.”

Door Cecile van de Vooren

Als medewerker binnen de hulpverlening hielp Charlotte* altijd andere Amsterdammers met schulden, maar op een dag kwam zij zelf in grote problemen. Zij is door de Belastingdienst als fraudeur bestempeld, en belandde hierdoor in één grote nachtmerrie die ruim tien jaar duurde. Met lood in haar schoenen meldde ze zich bij de Belastingdienst. Ze is erkend als een van de gedupeerden binnen de kinderopvangtoeslagaffaire. “Ik had twee banen om rond te komen, daardoor ben ik zoveel tijd met mijn kinderen verloren. Die tijd is niet meer in te halen. Dat doet het meest pijn.”

Op een mooie zomerse dag in april 2013 kreeg Charlotte een dikke stapel witte brieven op de deurmat. Ze opende de eerste en sloeg steil achterover. “Al met al moest ik ruim 165.000 euro terugbetalen. Toentertijd woonde ik tien hoog, maar op dat moment voelde het alsof ik tien verdiepingen onder de grond zat.” Al snel belde Charlotte de Belastingdienst: ‘Dit kon toch niet waar zijn?’ Er volgde een lange, moeizame periode waarin Charlotte bewijsstukken verzamelde, tientallen bezwaarschriften schreef, honderden telefoontjes pleegde en nog meer enveloppen van de Belastingdienst kreeg.

“Ik wist dat er iets niet klopte. Zíj logen, niet ik!” Opgeven was geen optie. Dankzij haar strijdbare kracht wist Charlotte een beroepsprocedure te winnen waardoor ze nog een deel moest terug betalen. “Als alleenverdienende moeder van drie dochters leek het alsnog een onmogelijke opgave om al dit geld bij elkaar te krijgen.” Toentertijd klopte Charlotte ook aan bij Doras, voorheen maatschappelijk dienstverlener in Amsterdam Noord en nu Buurtteam Amsterdam in Noord, om een regeling te treffen binnen de schuldsanering. “Ze konden mij niet helpen. Ik mocht de schuldsanering niet in omdat toen al de stempel ‘fraudeur’ op mijn naam stond.”

Saskia van Rij is teamleider binnen de afdeling die gedupeerden van de kinderopvangtoeslagaffaire ondersteunt. Ze beaamt dat Doras toentertijd gedupeerden zoals Charlotte kon helpen op andere vlakken, maar niet met schulden, want Doras was gebonden aan de wet. “Mensen die bestempeld waren als fraudeur konden wij niet aanmelden voor een traject binnen de schuldsanering. Daarin hebben wij als organisatie, maar ook als samenleving, niet genoeg kunnen doen.” Saskia hoopt dat de Nederlandse samenleving hiervan leert en in de toekomst opstaat voor diegene die onrecht wordt aangedaan. “Sommige gedupeerden doen voor het eerst hun verhaal als we contact met hen leggen. Dan breken ze. Soms zijn ze alles kwijt; zorgverzekering, onderdak, vrienden én familie.”

Charlotte kon geen kant meer op en wist dat het tijd werd om een betalingsregeling te treffen met de Belastingdienst. Op een kantoor naast station Amsterdam Sloterdijk werd Charlotte uitgenodigd voor een gesprek. “Het voelde als een verhoorkamer. Ik moest, volgens hem, dankbaar zijn dat het zo werd opgelost. Dus dat ik in termijnen mocht terugbetalen. En ik moest het niet in mijn hoofd halen ooit nog eens kinderopvangtoeslag aan te vragen.”

“Toen ik inmiddels 24 maanden maximaal aan het aflossen was, dacht ik er vanaf te zijn. Dat is namelijk een regel bij de Belastingdienst. Maar toen ik belde, werd ik voor gek verklaard.” Charlotte begrijpt er niets van, en onderzoekt hoe dit kan. “Met elke kritische vraag die ik stelde, werd mijn leven steeds zuurder gemaakt. Van het in beslag nemen van mijn auto, waardoor ik niet op werk kon komen, tot het invullen en aanleveren van nóg meer papieren en bewijsstukken. Op een gegeven moment ben ik gestopt met vragen stellen. Als ik gehoorzaam was, lieten ze mij en mijn kinderen met rust.”

Verloren tijd met drie dochters
“Ik heb geen antwoord op de vraag hoe ik mij staande heb gehouden. Het enige wat ik wilde is goed voor mijn kinderen zorgen. Ik hoopte dat zij niets tekort zouden komen.” De enige oplossing voor Charlotte is om extra diensten op werk op te pakken. Wat al snel resulteerde in werkweken van 80 uur. “Er moest brood op de plank komen, kleding worden betaald en natuurlijk school en studie. Maar de constante angst dat er beslag op mijn loon werd gelegd, was ontzettend groot. Zodra jeugdbescherming een signaal zou krijgen dat er geen inkomen is, ben ik mijn kinderen kwijt. Dat nooit.”

“Er is een knop bij me omgegaan en ik ben in de overlevingsstand geschoten. Dat is de enige verklaring waarom ik hier nog sta. Ik doe echt alles voor mijn kinderen.” Als alleenstaande moeder moest Charlotte haar oudste dochter vragen te helpen in het huishouden, een boodschap doen, koken of oppassen op haar zusjes. “Ze heeft veel te veel verantwoordelijkheid op jonge leeftijd gekregen. Onze band is daardoor ontzettend beïnvloed. Ik kon er namelijk niet voor haar zijn als zij mij nodig had. Ik was aan het werk, druk met het huishouden of zorgen voor de jongste twee. De tijd die ik met mijn kinderen verloren ben krijg ik niet terug. Daar zit de meeste pijn.”

Charlotte merkt aan haar drie dochters dat ze het vertrouwen in de samenleving zijn verloren door alle chaos rondom de kinderopvangtoeslagaffaire. Net zoals Charlotte zelf: “De middelste is nog nét over naar de HAVO, terwijl ze het makkelijk kan. Het verlies van het vertrouwen uit zich in gebrek aan motivatie om te leven.” Charlotte heeft in de roerige periode tussen 2010 en 2020 vaak de vraag gesteld: ‘Waarvoor doe ik dit nog?’ Al vond ze daar ook snel antwoord op: “Dat zijn bij uitstek mijn kinderen. Als mijn ouders nog hadden geleefd en de zorg van de kinderen konden overnemen, had ik er al lang een einde aan gemaakt. Dan had ik mijn autostuur omgegooid in de IJ-tunnel. Of van tien hoog gesprongen van de flat waarin ik woon.”

Blijvende impact
Charlotte vertelt over haar somber- en lusteloosheid met weinig emotie. “Er is tien jaar lang weinig ruimte geweest voor pijn of emotie. Ik moest doorgaan om te overleven, om voor mijn kinderen te zorgen. Daardoor lukt het nu niet goed om mijn gevoel te uiten.” Sinds het schandaal bekend is krijgen gedupeerden hulp. Charlotte krijgt hulp van Buurtteam Amsterdam Noord. Zij ondersteunen haar in het contact met de Belastingdienst, de schadevergoeding en alles wat er bij komt kijken. Charlotte is blij dat ze het niet meer alleen hoeft te doen. Al lukt het haar nog niet om al het verdriet een plekje te geven. Zo legt ze uit: “Van de week vertelde mijn begeleider van het buurtteam dat ze mij voor het eerst emotioneel zag, terwijl ik haar al bijna een jaar ken en haar wekelijks spreek.”

Tijdens alle chaos rondom de kinderopvangtoeslag affaire draaide de wereld door, en werd Charlotte niet gespaard. “Ik ben in die tien jaar tijd allebei mijn ouders en een kindje verloren.” Tot overmaat van ramp wordt Charlotte ook ziek, moet ze haar baarmoeder laten verwijderen en kampt ze door stress en een slechte gezondheid met overgewicht. Er was geen tijd om te rouwen, laat staan om bij te komen van een operatie.

Een professional heeft onlangs bij Charlotte PTTS geconstateerd. “Paniekaanvallen, angst, en sombere gedachte zijn allemaal gerelateerd aan dit trauma. Ik heb geen moment de tijd gehad om stil te staan bij wat er allemaal is gebeurd.” Nu Charlotte daar wel de tijd voor heeft, lukt het nog lang niet altijd om rust te nemen. “Het constante rennen en vliegen tussen twee banen, en een huishouden van toen achtervolgt me nu nog steeds. Ik ben de hele tijd op mijn hoede. Bang dat de ellende nog niet voorbij is, of opnieuw begint.”

Ook lukt het haar niet om al het onrecht dat haar is aangedaan te uiten in verdriet. “Soms zie ik wel eens mensen op televisie keihard schreeuwen, om al hun emotie eruit te gooien. Dat lijkt me zo lekker om een keer te doen.” Charlotte probeert stapje voor stapje weer de oude te worden, maar de zorg voor haar kinderen gaat wederom voor. “Ze proberen mij te sparen met hun problemen of gevoel, omdat ik er voorheen geen ruimte voor had. Het is mijn grootste wens dat zij verder geen schade aan al dit gezeik overhouden.”

Al duurt het proces lang, en laten nog veel antwoorden op zich wachten, er is licht aan het einde van de tunnel. Onderzoeken worden afgerond en vorderingen worden erkend als ongeldig. Charlotte strijdt samen met het buurtteam voor een herstel van haar dossier, de stempel fraudeur is inmiddels weggegumd. Het stemt haar gerust dat ze na al die jaren erkend wordt als gedupeerde. Hoewel Charlotte het liefst weer aan het werk zou gaan, ervaart ze dat dit nu nog niet mogelijk is. Rust is hetgeen wat haar goed doet. Stapje voor stapje krabbelt ze terug naar de sterke vrouw die ze altijd is geweest.